Iστορία του κινηματογράφου και της τηλεόρασης στη Θεσσαλονίκη
του Νίκου Μπιλιλή και Νίκου Θεοδοσίου
Ο κινηματογράφος από την εφεύρεσή του (28-12-1895) μέχρι σήμερα, δεν έπαψε ποτέ να είναι τέχνη που καταγράφει την ιστορία της ανθρωπότητας, στην αρχή σε κινούμενες εικόνες και κατόπιν (1927) και σε ήχο. Αργότερα, στην πιο πάνω τέχνη προστέθηκε και η τηλεόραση. Οι δύο αυτές τέχνες δεν μπορούσαν να αφήσουν έξω από την Πολιτιστική τους προσφορά τη Θεσσαλονίκη. Έτσι, έχουμε εντυπωσιακές παρουσίες στην πόλη μας και στους δύο τομείς. Μια προσεκτική έρευνα στο κινηματογραφικό αρχείο του Ν. Μπιλιλή και στην 60χρονη και πλέον ενεργή συμμετοχή του στους χώρους αυτούς, μας δίνει τις πιο κάτω εξακριβωμένες πληροφορίες που αποδεικνύουν πως η πολιτιστική παράδοση και η ικανότητα των κατοίκων αυτής της πόλης έχει να επιδείξει αξιόλογες επιτεύξεις τόσο στην 7η τέχνη όσο και στην τηλεόραση.
Σύντομη Ιστορική Ανασκόπηση
1907: Στο θέατρο ποικιλιών ΟΛΥΜΠΙΑ στην παραλία (μέσα στο Εστιατόριο ΟΛΥΜΠΟΣ-ΝΑΟΥΣΑ) παρουσιάζονται τα Σαββατοκύριακα κάποιες δεκάλεπτες κινηματογραφικές ταινίες.
1917: Δέκα χρόνια αργότερα (μετά την πυρκαγιά) αρχίζουν να λειτουργούν κανονικά οι κινηματογράφοι ΠΑΛΛΑΣ και ΠΑΤΕ στην παραλία και το ΣΠΛΕΝΤΙΤ –αργότερα ΙΛΙΟΝ- στο Βαρδάρη.
1924: Ανοίγει ο κινηματογράφος ΟΛΥΜΠΙΑ στην οδό Μοναστηρίου, κάπου κοντά στο Ξενοδοχείο ΚΑΠΙΤΟΛ. Τον ίδιο χρόνο αρχίζουν και λειτουργούν οι κινηματογράφοι ΑΤΤΙΚΟΝ, απέναντι από το Ξενοδοχείο ΒΙΕΝΝΗ, Εγνατίας 3, και το ΠΑΝΘΕΟΝ, και αυτό στο Βαρδάρη (οδός Δωδεκανήσου).
1926: Ακολουθούν το ΑΧΙΛΛΕΙΟΝ (οδός Αγ. Δημητρίου), η ΑΙΓΛΗ (πίσω από την εκκλησία του Αγ. Δημητρίου) και ο ΦΟΙΝΙΚΑΣ (στην περιοχή της Τούμπας).
1926: Ο Ι. Καράς –από την Αθήνα- συνεργάζεται με την εταιρία ΣΠΛΕΝΤΙΤ (Κιν/φος ΙΛΙΟΝ) της Θεσσαλονίκης, με τον σκηνοθέτη Δημήτρη Καμινάκη και τον οπερατέρ Λεωνίδα Αθανασιάδη και γυρίζουν κινηματογραφικά έργα: ‘Η Επανάσταση του 1821’, ‘Ο λήσταρχος Γιαγκούλας’, ‘Οδυσσέας Ανδρούτσος’ και άλλα.
1930-1934: Αύξηση των κινηματογραφικών αιθουσών, μια και αυτό είναι το φθηνότερο και το πιο απολαυστικό θέαμα για τον απλό κόσμο, ενώ για τους πλούσιους έχει αρχίσει να γίνεται νέος χώρος κοσμικών επιδείξεων.
1935: Την περίοδο αυτή ξεκινά το «εμπόριο βουβών ταινιών», από όπου και μέρος του σημερινού αρχείου της Μακεδονικής Ταινιοθήκης πωλείται ως πρώτη ύλη για παιδικά παιγνίδια και ως υλικό για λιώσιμο, σε διάφορες μορφές βιοτεχνιών: βερνίκι για τα νύχια «όζα», για χτένες, ή κόλλα για τα λουστρίνια κ.α.
1943: Ο Ν. Μπιλιλής μετατρέπει μια κεφαλή μηχανής προβολής του 1904, 35 μ.μ. σε μηχανή λήψεως και κινηματογραφεί σκηνές από την κατοχή. Οι Γερμανοί έχουν επιτάξει τους κινηματογράφους ΔΙΟΝΥΣΙΑ, ΠΑΤΕ και ΠΑΛΛΑΣ και οι Ιταλοί τα ΗΛΥΣΙΑ.
1947: Οι κιν/φοι της Θεσσαλονίκης, χειμερινοί και θερινοί, αυξάνονται και πληθύνονται. Μόνο η Πλατεία Αριστοτέλους έχει έξι θερινούς: ΡΕΞ, ΗΛΥΣΙΑ, ΕΛΛΗΝΙΣ, ΑΙΓΑΙΟ (το σημερινό ΟΛΥΜΠΙΟΝ), ΡΙΟ και ΖΕΦΥΡΟ, και λίγο πιο κάτω στην παραλία ΑΣΤΟΡΙΑ (τ. ΑΜΙΡΑΛ) για να φθάσουν το 1965 τους 102!.
1949: Ανοίγει Σχολή Κινηματογράφου στη Θεσσαλονίκη στην οδό Τσιμισκή και εργάζεται μέχρι το 1952.
1959: Ο Ν. Μπιλιλής ιδρύει με τον Κώστα Μαυροειδή – της εταιρίας ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ ΚΑΡΜΑ – τα πρώτα και τα μοναδικά μέχρι το 1994 κινηματογραφικά studio της Θεσσαλονίκης «ΑΡΜΟΝΙΑ ΦΙΛΜ» όπου στην μακρόχρονη λειτουργία τους έδωσαν στο χώρο του Ελληνικού Κινηματογράφου δεκάδες ταινιών, μικρού και μεγάλου μήκους.
1960: Η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης (Δ.Ε.Θ.) διοργανώνει την πρώτη ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ στον κιν/φο ΟΛΥΜΠΙΟΝ.
1963- 1964: Ο Ν. Μπιλιλής με άδεια του Υπουργείου Προεδρίας Κυβερνήσεως (Υ.Π.Κ.) εργάζεται ως ανταποκριτής κινηματογραφικών επικαίρων και συνεργάζεται με Εταιρίες του εξωτερικού. Στη συνέχεια, με άδεια του Υπουργείου Βιομηχανίας δημιουργεί μονάδα παραγωγής και εξαγωγής κινηματογραφικών επικαίρων. Διορίζεται μόνιμος ανταποκριτής των Ελληνικών Επικαίρων του Υ.Π.Κ..
1965: Γίνεται ο πρώτος ΣΤΑΘΜΟΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΕΩΣ της χώρας μας στη ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ στην ταράτσα του περιπτέρου 5 της Δ.Ε.Θ. από τους Αθηναίους: Eddo Dal’ Ara, Δημοσιογράφο, Αλέκο Λεμπέση, Τεχνικό Τηλεοράσεως, και τους Θεσσαλονικείς: Νόνο Βοσνιάκο, Διαφημιστή, και Ν.Μπιλιλή με συμμετοχή του εργαστηρίου του για την τεχνική επεξεργασία των φιλμς.
1965: Ανοίγει η Σχολή Θεάτρου – Κινηματογράφου του Χριστόφορου Μάλαμα. Από αυτήν αποφοιτούν επώνυμοι σήμερα σκηνοθέτες: Τάσος Ψαράς, Απόστολος Μιχαλάκης, Ιωακείμ Πιτσαλίδης κ.α. Η Σχολή έκλεισε το 1969.
1970: Η Σχολή Κινηματογράφου του Λυκούργου Σταυράκου κάνει παράρτημα στην Θεσσαλονίκη στην οδό Αγ. Σοφίας 46.
1972: Ο πειραματικός σταθμός τηλεοράσεως κλείνει με προσωπική διαταγή του Γ. Παπαδόπουλου. Το στούντιο «ΑΡΜΟΝΙΑ ΦΙΛΜ» εργάζεται για την Κρατική τηλεόραση και για επίκαιρα του Υ.Π.Κ. Τα ξένα επίκαιρα σταματούν να έρχονται στη χώρα μας.
1976: Ιδρύεται Κλιμάκιο Τηλεοράσεως Β.Ε. στη Θεσσαλονίκη (σήμερα ΕΤ3) με Διευθυντή το Φώτη Μεσθεναίο –αργότερα έρχεται ο Τέρενς Κουίκ- και λειτουργεί με μηχανήματα λήψεως, επεξεργασίας και προσωπικό: οπερατέρ, και ανταποκριτές επαρχιών της «ΑΡΜΟΝΙΑΣ ΦΙΛΜ» μέχρι το 1984.
1978: Γίνεται ο σεισμός και η Σχολή Κινηματογράφου κλείνει λόγω βλάβης της οικοδομής. Από αυτήν έχουν αποφοιτήσει αρκετοί τεχνικοί και σκηνοθέτες που διακρίθηκαν στο χώρο του Ελληνικού Κινηματογράφου και της τηλεόρασης και που αρκετοί σήμερα, ανήκουν στο μόνιμο προσωπικό της ΕΤ3.
1991: Το Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου κλείνει 32 χρόνια και από τον επόμενο χρόνο γίνεται Διεθνές. Στα 32 χρόνια της λειτουργίας του υπήρξε για τη Θεσσαλονίκη ένας χώρος προόδου, ανάδειξης και προβολής πολλών άξιων δημιουργών της 7ης Τέχνης.
1994: Η Νομαρχία Θεσσαλονίκης δωρίζει το κινηματογραφικό αρχείο του Ν. Μπιλιλή στον ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ-ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1997 για την ίδρυση ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ με στόχο να ξεκινήσει η λειτουργία του πριν το τέλος του 1997.
1995: Ιδρύεται από τον Παναγιώτη Κίσκιλα η «ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΤΑΙΝΙΟΘΗΚΗ – ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΒΔΟΜΗΣ ΤΕΧΝΗΣ» που παραχωρεί σε διάφορους φορείς φιλμικό αρχειακό υλικό για προβολές και κινηματογραφικό διαφημιστικό ή αντίκες για εκθέσεις.
2001: Ιδρύεται το Μουσείο Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Εδώ θα ήθελα να αναφέρω ότι το Μουσείο Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης έγινε πραγματικότητα ΜΟΝΟ χάρις την προσφορά του Νίκου Μπιλιλή.
Το αρχειακό υλικό που παραδόθηκε στη Νομαρχία (για την ίδρυση τριών ξεχωριστών φορέων διαχείρισης*) έναντι ευτελούς αξίας είχε εκτιμηθεί από ξένους εκτιμητές στα 2.000.000,00$ δολάρια.
ΑΛΚΑΖΑΡ
Η δεκαετία του ‘30
Μετά τη συνοπτική αναφορά στην ιστορία κινηματογράφου της πόλης ακολουθούν κάποιες πληροφορίες για την περίοδο της δεκαετίας του 1930.
Στη Θεσσαλονίκη τη δεκαετία αυτή λειτουργούν οι κινηματογράφοι:
ΕΘΝΙΚΟΝ (αργότερα ΚΕΝΤΡΙΚΟΝ), ΠΑΛΛΑΣ, ΔΙΟΝΥΣΙΑ, ΤΙΤΑΝΙΑ, ΗΛΥΣΙΑ, ΑΤΤΙΚΟΝ, ΠΑΝΘΕΟΝ, ΑΧΙΛΛΕΙΟΝ, ΑΙΓΛΗ, ΟΡΦΕΑΣ, ΑΛΚΑΖΑΡ, ΚΥΒΕΛΕΙΑ, ΦΟΙΝΙΚΑΣ, ΑΠΟΛΛΩΝ
ΔΙΟΝΥΣΙΑ
ΑΙ ΠΡΟΟΔΟΙ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Σήμερον τελούνται τα εγκαίνια του νέου Κινηματογράφου "Τα Διονύσια". Τα "Διονύσια" κρίνονται ως το τελειότερον οικοδόμημα του είδους εν Ανατολή και από απόψεως αρχιτεκτονικής και από απόψεως διακοσμήσεως. Περιλαμβάνει μετά των θεωρείων 1000 καθίσματα.
Η προσέλευση του κόσμου σ’ αυτούς ήταν πάρα πολύ μεγάλη. Ουρές ολόκληρες περίμεναν έξω από τα ταμεία για να πάρουν το εισιτήριο που πολλές φορές ίσχυε για την επόμενη προβολή. Έπρεπε να βγει ο κόσμος –που συνήθως δεν έβγαινε- για να αδειάσουν θέσεις. Το εισιτήριο ήταν για τους συνοικιακούς κιν/φους στις πρωινές παραστάσεις 5 δραχμές και στις απογευματινές και βραδινές 7 ή 9 δραχμές, ανάλογα με το έργο. Οι κεντρικοί κιν/φοι είχαν 11 και 13 δραχμές (για τον Εξώστη και την Πλατεία αντίστοιχα).
Η ποιότητα των ταινιών εκείνης της εποχής ήταν πάρα πολύ καλή. Μερικοί αξέχαστοι τίτλοι είναι:
ΜΑΡΙΑ ΣΤΙΟΥΑΡΤ (Κάθριν Χέμπορν)
ΜΑΡΚΟ ΠΟΛΟ (Γκάρυ Κούπερ)
Η ΕΠΕΛΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΑΦΡΑΣ ΤΑΞΙΑΡΧΙΑΣ (Έρολ Φλυν)
Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΤΩΝ ΜΟΪΚΑΝΩΝ (Ράντολφ Σκοτ)
ΒΛΕΠΕ, ΑΚΟΥ, ΣΙΩΠΑ (Φερναντέλ)
ΡΑΣΠΟΥΤΙΝ (Χάρρυ Μπωρ)
ΜΟΝΤΕΡΝΟΙ ΚΑΙΡΟΙ (Τσάπλιν)
Ο ΒΑΡΚΑΡΗΣ ΤΟΥ ΒΟΛΓΑ (Σαρλ Βανέλ)
ΈΓΚΛΗΜΑ ΚΑΙ ΤΙΜΩΡΙΑ (Χάρρυ Μπωρ)
Ο ΤΑΦΟΣ ΤΟΥ ΙΝΔΟΥ (Λα Γιάννα)
Η ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ (Ντόροθυ Λαμούρ)
ΕΥΘΥΜΟΙ ΤΥΡΟΛΕΖΟΙ (Χονδρός-Λιγνός)
ΑΕΡΟΜΑΧΙΑ ΔΥΤΙΚΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ (Έρολ Φλιν)
ΓΚΑΓΚΑ ΝΤΙΝ (Κάρυ Γκράντ)
Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΙΣΙΩΝ (Τσαρλς Λώτον)
ΤΑΞΙΔΙ ΧΩΡΙΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ (Σπένσερ Τρέισι)
ΧΟΥΑΡΕΖ (Πώλ Μιούνι)
ΑΔΕΣΠΟΤΑ ΝΙΑΤΑ (Μίκυ Ρούνεϊ)
ΤΑΡΑΣ ΜΠΟΥΛΜΠΑ (Χάρρυ Μπωρ)
ΑΣΜΑ ΑΣΜΑΤΩΝ
ΞΑΝΘΗ ΑΦΡΟΔΙΤΗ (Μάρλεν Ντήτριχ).
Και δυο λόγια για τα ελληνικά έργα: Στα ελληνικά στούντιο ακόμη δεν υπήρχε η δυνατότητα της καλής εγγραφής ήχου ούτε και του συγχρονισμού ήχου-εικόνας και έτσι τα μόνα καλά ελληνικά έργα που προβάλλονταν ήταν εκείνα που γυρίζονταν στην Αίγυπτο (Κάιρο).
Το 1938 ήρθαν οι ταινίες:
ΠΡΟΣΦΥΓΟΠΟΥΛΑ (Σοφία Βέμπο)
ΟΤΑΝ Ο ΣΥΖΥΓΟΣ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ (Μάνος Φιλιππίδης)
ΑΡΑΒΩΝ ΜΕΤ’ ΕΜΠΟΔΙΩΝ (Παρασ. Οικονόμου)
και το 1939 Η ΑΓΝΟΥΛΑ (Κώστας Μουσούρης).
Στη Θεσσαλονίκη όμως που ο κινηματογραφικός πυρετός έχει καταλάβει τους πάντες οι δαιμόνιοι επιχειρηματίες στήνουν κινηματογράφους στα πιο απίθανα μέρη. Το Γενή Χαμάμ μετατρέπεται το 1925 στον κινηματογράφο ΑΙΓΛΗ, μια μεγάλη αποθήκη στο ΜΟΝΤΕΡΝ και το τζαμί Χαμζά Μπέη στο ΑΛΚΑΖΑΡ! Αυτό όμως που πρέπει να αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία είναι το σινέ "GERUSALEME".
Ένα πρωτότυπο θερινό σινεμά ήταν το GERUSALEME. Ένα μεγάλο ιστιοφόρο που, χωρίς τα κατάρτια του, ήταν αραγμένο κοντά στο μουράγιο, απέναντι από το σημερινό καφενείο ΑΙΓΑΙΟΝ. Το μετέτρεψε σε θερινό κινηματογράφο ένας τετραπέρατος εβραίος επιχειρηματίας. Μια φαρδιά σανίδα με κάγκελα εκατέρωθεν, οδηγούσε από το μουράγιο στο κατάστρωμα, όπου είχαν τοποθετηθεί τα καθίσματα και η οθόνη, ένα μεγάλο λευκό καραβόπανο, που κυμάτιζε σαν σημαία στο βραδινό αεράκι, με αποτέλεσμα οι εικόνες να μην είναι και τόσο καθαρές. Οι ταινίες που έπαιζε το πλωτό αυτό σινεμά ήταν δευτέρας προβολής, αυτό όμως δεν ενδιέφερε και τόσο τον κόσμο, που πήγαινε εκεί για ν' απολαύσει τον δροσερό μπάτη πίνοντας την γκαζόζα, το σινάλκο ή τη γρανίτα του.
Μόνιμη πελατεία του σινέ GERUSALEME ήταν οι εβραϊκές οικογένειες που έμεναν στον Δεύτερο μώλο, τη σημερινή οδό Προξένου Κορομηλά, και στην οδό Μητροπόλεως. Τα καλοκαιρινά βράδια έφευγαν από τα σπίτια τους, σωστά καμίνια, και πήγαιναν στη θάλασσα για να δροσιστούν. E per divertimento, "και για διασκέδαση", έλεγαν μερικοί στα ιταλικά." Είναι τον Ιούλιο του 1925 που ο ανταποκριτής του Κινηματογραφικού Αστέρος στη Θεσσαλονίκη επισημαίνει την παρουσία στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης ενός πλωτού κινηματογράφου με το όνομα «Κουρσάλ». Στις 2 Αυγούστου, κι αφού πήρε γεύση από μια προβολή πάνω στο πλοίο, τηλεγραφεί: «Κουρσάλ. Κάθε βράδυ, συγκεντρώνει αρκετόν πλήθος κόσμου, που ζητεί να βρει λίγη δροσιά στον πρωτότυπο αυτόν πλωτό κινηματογράφο. Και είναι αλήθεια απόλαυσης να περνά κανείς την ώρα του στο πρωτότυπο αυτό κέντρον, προ παντός ότι λικνίζεται από ελαφρά κύματα». Το μόνο παράπονό του είναι ότι προβάλλει παλιές ταινίες. Αλλά έρχεται το φθινόπωρο και μαζί το τέλος του «Κουρσάλ» κι η απομυθοποίησή του: «Το Κουρσάλ, ο περίφημος πλωτός Κινηματογράφος έλαβε πάλιν τη μορφή παληομαούνας και κατέλαβε την προτέραν του θέση μεταξύ των ρημαγμένων καραβιών».
(Από το βιβλίο του Νίκου Θεοδοσίου "Στα Παλιά τα Σινεμά)
Η μεταπολεμική περίοδος
Την περίοδο αυτή οι κινηματογράφοι της πόλης μας τη δεκαετία 1950 και 1960 είχαν τέτοια άνοδο που σήμερα φαίνεται απίστευτη. Η άνοδος αυτή παρουσιάσθηκε χάρη στην καλή ελληνική παραγωγή.
Το Ξύλο Βγήκε Απ’ Τον Παράδεισο
Μερικοί τίτλοι έργων που τα εισιτήριά τους μόνο της πρώτης προβολής στην πόλη μας είχαν ξεπεράσει τις 50.000 είναι:
‘Ο Μεθύστακας’
‘Η Κάλπικη Λύρα’
‘Το Ξύλο Βγήκε Απ’ Τον Παράδεισο’
‘Η Αλίκη Στο Ναυτικό’
‘Ποτέ Την Κυριακή’
‘Κάτι Να Καίει’
Χτυποκάρδια Στο Θρανίο
Τα Κόκκινα Φανάρια
Κορίτσια Για Φίλημα
Ραντεβού ‘Στον Αέρα’
‘Το Χώμα Βάφτηκε Κόκκινο’
‘Τζένη – Τζένη’
‘Μια Τρελή – Τρελή Οικογένεια’
‘Ένας Τρελός, Τρελός, Τρελός, Βέγγος’
‘Υπάρχει Και Φιλότιμο’
‘Η Χαρτοπαίχτρα’
‘Η Σοφερίνα’
‘Τι Έκανες Στον Πόλεμο Θανάση’
και πάρα πολλά άλλα.
Κοντά όμως στα πιο πάνω, ο Ελληνικός Κινηματογράφος έδωσε και κάποια –αρκετά- τερατουργήματα που αργότερα του δώσανε τη χαριστική βολή και έγιναν το φόβητρο του Έλληνα θεατή για να τον διώξουν οριστικά από τις κινηματογραφικές αίθουσες.
Στην Οδύσσεια της Κινηματογραφικής Τέχνης
Από το 2001 και μετέπειτα ο Ελληνικός Κινηματογράφος ύστερα από την κρίση που πέρασε, αργά αλλά μάλλον σταθερά, βρίσκεται σε καλύτερο δρόμο. Οι αίθουσες είναι αρκετές, ενώ οι καινούριοι multiplex κινηματογράφοι έχουν γίνει ένα είδος «σούπερ μάρκετ» θεάματος τέτοιο, ώστε οι παραδοσιακές αίθουσες να βρίσκονται σε μειονεκτική θέση. Τα έργα που προβάλλονται, τα περισσότερα αμερικανικής παραγωγής, έχουν επιτύχει να αλλάξουν τις προτιμήσεις του κόσμου και να του προσφέρουν ΜΟΝΟΝ απολαυστικό θέαμα ασύγκριτα υψηλής τεχνικής χωρίς σχεδόν καθόλου προβληματισμούς και μηνύματα, σε σημείο που να μην «παίρνει» τίποτε μαζί του φεύγοντας ο θεατής. Από κίνηση σε εισιτήρια, υπάρχει αύξηση, παράλληλα, όμως, παρατηρείται ότι οι παραδοσιακοί θεατές αποφεύγουν τις αίθουσες με τη «υπερφορτωμένη ηχορυπαντική τεχνολογία». Βέβαια, τις αίθουσες multiplex που λειτουργούν μέσα σε εμπορικά κέντρα, στα πρότυπα του εμπορικού αμερικανικού κινηματογράφου, τις γεμίζουν οι «άγριες φυλές» των κλαμπ, οι οποίες καταναλώνουν κινηματογράφο σε συσκευασία «χάμπουργκερ».
Η Τηλεόραση
Με την κατάργηση του μονοπωλίου της Κρατικής Τηλεόρασης, απέκτησε και η Θεσσαλονίκη αρκετούς ιδιωτικούς τηλεοπτικούς σταθμούς. Καθένας από αυτούς έχει δικό του τρόπο να προσφέρει τα προγράμματά του. Άλλος με εκπομπές που μάχονται για την λύση των προβλημάτων της πόλης μας ή της χώρας μας, άλλος που φροντίζει για την καλή ψυχαγωγία, ενημέρωση και μόρφωση και άλλος που διαθέτει μάγισσες, τηλεαγορές, τηλεγνωριμίες, «Βιντεογλείφτ» που τα 7 στα 10 είναι για Φεστιβάλ Ιχθυακού Ντάμπα – Ντούμπα και κάποιοι άλλοι με μια μερίδα τουρλού από όλα. Όμως την τελευταία λέξη την έχει το πνευματικό επίπεδο του τηλεθεατή που ανάλογα με αυτό κάνει και τη χρήση του μαγικού εργαλείου της επιλογής. Τίποτε άλλο.
Επίλογος
Επανερχόμενοι στον κινηματογράφο, πρέπει να υπογραμμίσουμε την επίπονη προσπάθεια που καταβλήθηκε από τη ΛΕΣΧΗ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΤΟΥ Ε.Κ.Θ. που πρόβαλλε ΕΝΤΕΛΩΣ ΔΩΡΕΑΝ στους συμπολίτες μας σπάνια αριστουργήματα του Ελληνικού και Ξένου Κινηματογράφου.
Τέλος, παρήγορο σημάδι για την κινηματογραφική πορεία της πόλης μας είναι οι Δημοτικοί Κινηματογράφοι (θερινοί στην πλειονότητά τους), που συντελούν στη διατήρηση ενός ψυχαγωγικού «θεσμού», που χαρίζει στους θεατές του επιλεγμένο αξιόλογο θέαμα.
Μακεδονική Ταινιοθήκη – Μουσείο 7ης Τέχνης
Μερικές πληροφορίες για τον φορέα που έχει σκοπό να προσφέρει στους φίλους του κινηματογράφου τον πλούτο του για κάθε περίπτωση: είναι στη διάθεση κάθε ενδιαφερομένου για οποιαδήποτε χρήση, προβολές ή εκθέσεις, τα πιο κάτω: Φιλμικό Υλικό των 16 και 35 μ.μ., Κλασικό Αρχείο (παραγωγής 1895 μέχρι 1990 -ελληνικό και ξένο), Κινηματογραφικά Επίκαιρα (ομοίως ελληνικά και ξένα – από το 1911 μέχρι το 1993), Τρέιλερς από 400 έργα παγκόσμιας παραγωγής (1945-1999), Διάφορα Ντοκιμαντέρ, Ταινίες Μικρού Μήκους, Δίπρακτα, Ταινίες Κινουμένων Σχεδίων (35 τεμάχια – ελληνικά και ξένα, παραγωγής 1920-1970), Κινηματογραφικές Φωτογραφίες, Αφίσες, Γιγαντοαφίσες κλπ (περί τα 40.000 τεμάχια, παγκόσμιας παραγωγής 1925-1999) και διάφορες μηχανικές αντίκες.
Διεύθυνση: ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΤΑΙΝΙΟΘΗΚΗ-ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΒΔΟΜΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, Ισαύρων 3 (τηλ. 274.325).
Τα ιστορικά στοιχεία και το φωτογραφικό υλικό προέρχονται από το αρχείο του Νίκου Σ. Μπιλιλή (και είναι κατά σειρά εμφανίσεως 1.γερμανικη χειροκίνητη μηχανή προβολής 35 m.m Εrneman του 1916, 2.γαλλικη μηχανή προβολής σταθερών εικόνων Pathecorico του 1890, 3. γερμανική μηχανή λήψεως Jeiss Ikon 35m.m του 1920, 4. κινηματογράφος Διονύσια, 5. κινηματογράφος Παλλάς, 6. κινηματογράφος Πάνθεον και τέλος ο κινηματογραφιστής Νίκος Μπιλιλης
Παλαιοί Κινηματογράφοι της Θεσσαλονίκης
Κινηματογράφος "Pathe". Το κινηματοθέατρο "Πατέ" λειτουργούσε στη συμβολή της σημερινής οδού Αριστοτέλους με την παραλιακή λεωφόρο. Ήταν υπερπολυτελές θέατρο, που δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από τα θέατρα της Ευρώπης, τόσο στη πρόσοψη όσο και το εσωτερικό του. Η αίθουσα διέθετε βελούδινες πολυθρόνες, σειρά θεωρείων, καθώς και γαλαρία, για χαμηλό εισιτήριο. Το "Πατέ" στην πυρκαγιά του 1917 καταστράφηκε μετονομάστηκε σε "Ράδιο Σίτυ"και μεταφέρθηκε στο Φάληρο .
Κινηματογράφος "Splentit". Δίπλα στο ομώνυμο ξενοδοχείο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ για την ιστορία του Κινηματογράφου στη Θεσσαλονίκη
Βιβλία (όλα τα βιβλία βρίσκονται στις βιβλιοθήκες της Θεσσαλονίκης)
Οι κινηματογράφοι της Παλιάς Θεσσαλονίκης, του Κώστα Τομανά, Θεσσαλονίκη 1993.
Αναφορά στους κινηματογράφους της πόλης και τις ταινίες που έπαιζαν την περίοδο 1897-1944.
Φιλμογραφία της Θεσσαλονίκης, του Μάκη Σερέφα, εκδόσεις Εντευκτηρίου 1992.
Οι ταινίες, ελληνικές και ξένες, που γυρίστηκαν στη Θεσσαλονίκη.
Κινηματογραφημένη Θεσσαλονίκη, επιμέλεια Περικλή Δεληολάνη, έκδοση της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας 1997.
Περιλαμβάνει κείμενα των Περικλή Δεληολάνη, Μάκη Σερέφα, Βασίλη Κεχαγιά, Γιώργου Τούλα και πλήρη φιλμογραφία μικρού και μεγάλου μήκους ταινιών.
«ΦΟΙΝΙΞ ΑΓΗΡΩΣ»- Η Θεσσαλονίκη του 1925-35, του Αιμίλιου Δημητριάδη, Παρατηρητής 1994.
Δεκατέσσερις σελίδες για τον κινηματογράφο της περιόδου 1927-1935. Εκτεταμένη αναφορά στην ταινία για τον «Καπετάν Γιαγκούλα» που γύρισε το 1928 ο Κομινάκης.
Παλιά Θεσσαλονίκη και ιστορική διαδρομή της ΔΕΘ, της Νίνα Κοκαλίδου-Ναχμία, Παρατηρητής 1996.
Σε ξεχωριστό κεφάλαιο αναφορά στον κινηματογράφο της πόλης την εποχή του βωβού αλλά και στον ερχομό του ομιλούντος.
Σινεμά ο Παράδεισος - Οι κινηματογράφοι της Θεσσαλονίκης που άφησαν εποχή, του Γιώργου Αναστασιάδη, Ιανός 2000.
Μια διαδρομή στους χειμερινούς και θερινούς κινηματογράφους της Θεσσαλονίκης μέσα από βιώματα, λογοτεχνικά αποσπάσματα, φωτογραφίες και διαφημίσεις.
Το Σινε Πανόραμα, της Ελένη Γερασιμίδου, Περίπλους.
Αφηγήσεις των παιδικών χρόνων της γνωστής ηθοποιού από τον τότε προσφυγικό οικισμό Πανόραμα Θεσσαλονίκης. Περιλαμβάνει μικρή αναφορά στον κινηματογράφο Πανόραμα που δεν υπάρχει πια.
Στα Παλιά τα Σινεμά – Το χρονικό των κινηματογράφων στην Ελλάδα, του Νίκου Θεοδοσίου, εκδ. ΦΙΝΑΤΕΚ 2000.
Το χρονικό καλύπτει γεωγραφικά όλη την Ελλάδα αλλά περιλαμβάνει πολλές αναφορές στους κινηματογράφους της Θεσσαλονίκης.
Τα λαϊκά σινεμά, διήγημα του Γιώργου Ιωάννου στο βιβλίο «Για ένα φιλότιμο», Κέδρος 1980. Στο βιβλίο «Το δικό μας αίμα» περιλαμβάνεται η προσωπική μαρτυρία του συγγραφέα για τον κινηματογράφο «Αχίλλειον».
Αφιερώματα - Άρθρα
Ένθετο στην εφημερίδα Θεσσαλονίκη, Νοέμβριος 1994, με τίτλο «Σινεμά στο Μεσοπόλεμο».
Περιλαμβάνει κείμενα των Γιώργου Αναστασιάδη, Γιώργου Σκαμπαρδώνη, Αλέξη Δερμεντζόγλου, μια συνέντευξη με τον Σαμ Προφέτα κ.α.
Επιλογές, κυριακάτικο ένθετο περιοδικό της εφημερίδας Μακεδονία, Απρίλιος 1998.
Περιλαμβάνει το άρθρο «Ε, κύριος, φύγε από τη μέση! Γυρίζουμε ταινία!» του Μάκη Σερέφα. Αναφορά στις ταινίες που γυρίστηκαν στη Θεσσαλονίκη και στις αντιδράσεις των Θεσσαλονικιών.
Επτά Ημέρες της Καθημερινής, 6 Νοεμβρίου 1994.
Αφιέρωμα στο Φεστιβάλ με τίτλο «35 χρόνια Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης». Επιμέλεια Μαρίας Κατσουνάκη.
Περιλαμβάνει κείμενα των Γ. Μπακογιαννόπουλου, Ν. Μπακόλα, Β. Ραφαηλίδη, Ιάκωβου Καμπανέλλη κλπ.
Τάμαριξ, «Τα σινεμά της συνοικίας», τεύχος 8, Νοέμβριος 1997, έκδοση της καλλιτεχνικής διεύθυνσης του οργανισμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας «Θεσσαλονίκη 1997»
Περιλαμβάνει κείμενα των Γιώργου Σκαμπαρδώνη (Το β΄ προβολής μεσουρανεί), Βούλας Παλαιολόγου (Οι σινεμάδες-οδοιπορικό στους συνοικιακούς κινηματογράφους που δεν υπάρχουν πια), Γιώργου Τούλα (Ένα σινεμά κάποτε), Σπύρου Λαζαρίδη (Εις μνήμην) κ.α.
* Οι τρεις φορείς για τους οποίους δόθηκε το υλικό στην Νομαρχία είναι η ίδρυση Α.- Έκθεση Κινηματογραφικών αντικειμένων ως πυρήνας Μουσείου Κινηματογράφου Β.- Εθνικό Κινηματογραφικό αρχείο (από το υλικό το) και Γ.- Φορέας Παραγωγής και Εξαγωγής κινηματογραφικών επικαίρων με το σύγχρονο μηχανικό εξοπλισμό (ο οποίος παραδόθηκε σε πολύ καλή κατάσταση λειτουργίας) για να τεθεί στη διάθεση νέων δημιουργών για νέες παραγωγές.
του Νίκου Μπιλιλή και Νίκου Θεοδοσίου
Ο κινηματογράφος από την εφεύρεσή του (28-12-1895) μέχρι σήμερα, δεν έπαψε ποτέ να είναι τέχνη που καταγράφει την ιστορία της ανθρωπότητας, στην αρχή σε κινούμενες εικόνες και κατόπιν (1927) και σε ήχο. Αργότερα, στην πιο πάνω τέχνη προστέθηκε και η τηλεόραση. Οι δύο αυτές τέχνες δεν μπορούσαν να αφήσουν έξω από την Πολιτιστική τους προσφορά τη Θεσσαλονίκη. Έτσι, έχουμε εντυπωσιακές παρουσίες στην πόλη μας και στους δύο τομείς. Μια προσεκτική έρευνα στο κινηματογραφικό αρχείο του Ν. Μπιλιλή και στην 60χρονη και πλέον ενεργή συμμετοχή του στους χώρους αυτούς, μας δίνει τις πιο κάτω εξακριβωμένες πληροφορίες που αποδεικνύουν πως η πολιτιστική παράδοση και η ικανότητα των κατοίκων αυτής της πόλης έχει να επιδείξει αξιόλογες επιτεύξεις τόσο στην 7η τέχνη όσο και στην τηλεόραση.
Σύντομη Ιστορική Ανασκόπηση
1907: Στο θέατρο ποικιλιών ΟΛΥΜΠΙΑ στην παραλία (μέσα στο Εστιατόριο ΟΛΥΜΠΟΣ-ΝΑΟΥΣΑ) παρουσιάζονται τα Σαββατοκύριακα κάποιες δεκάλεπτες κινηματογραφικές ταινίες.
1917: Δέκα χρόνια αργότερα (μετά την πυρκαγιά) αρχίζουν να λειτουργούν κανονικά οι κινηματογράφοι ΠΑΛΛΑΣ και ΠΑΤΕ στην παραλία και το ΣΠΛΕΝΤΙΤ –αργότερα ΙΛΙΟΝ- στο Βαρδάρη.
1924: Ανοίγει ο κινηματογράφος ΟΛΥΜΠΙΑ στην οδό Μοναστηρίου, κάπου κοντά στο Ξενοδοχείο ΚΑΠΙΤΟΛ. Τον ίδιο χρόνο αρχίζουν και λειτουργούν οι κινηματογράφοι ΑΤΤΙΚΟΝ, απέναντι από το Ξενοδοχείο ΒΙΕΝΝΗ, Εγνατίας 3, και το ΠΑΝΘΕΟΝ, και αυτό στο Βαρδάρη (οδός Δωδεκανήσου).
1926: Ακολουθούν το ΑΧΙΛΛΕΙΟΝ (οδός Αγ. Δημητρίου), η ΑΙΓΛΗ (πίσω από την εκκλησία του Αγ. Δημητρίου) και ο ΦΟΙΝΙΚΑΣ (στην περιοχή της Τούμπας).
1926: Ο Ι. Καράς –από την Αθήνα- συνεργάζεται με την εταιρία ΣΠΛΕΝΤΙΤ (Κιν/φος ΙΛΙΟΝ) της Θεσσαλονίκης, με τον σκηνοθέτη Δημήτρη Καμινάκη και τον οπερατέρ Λεωνίδα Αθανασιάδη και γυρίζουν κινηματογραφικά έργα: ‘Η Επανάσταση του 1821’, ‘Ο λήσταρχος Γιαγκούλας’, ‘Οδυσσέας Ανδρούτσος’ και άλλα.
1930-1934: Αύξηση των κινηματογραφικών αιθουσών, μια και αυτό είναι το φθηνότερο και το πιο απολαυστικό θέαμα για τον απλό κόσμο, ενώ για τους πλούσιους έχει αρχίσει να γίνεται νέος χώρος κοσμικών επιδείξεων.
1935: Την περίοδο αυτή ξεκινά το «εμπόριο βουβών ταινιών», από όπου και μέρος του σημερινού αρχείου της Μακεδονικής Ταινιοθήκης πωλείται ως πρώτη ύλη για παιδικά παιγνίδια και ως υλικό για λιώσιμο, σε διάφορες μορφές βιοτεχνιών: βερνίκι για τα νύχια «όζα», για χτένες, ή κόλλα για τα λουστρίνια κ.α.
1943: Ο Ν. Μπιλιλής μετατρέπει μια κεφαλή μηχανής προβολής του 1904, 35 μ.μ. σε μηχανή λήψεως και κινηματογραφεί σκηνές από την κατοχή. Οι Γερμανοί έχουν επιτάξει τους κινηματογράφους ΔΙΟΝΥΣΙΑ, ΠΑΤΕ και ΠΑΛΛΑΣ και οι Ιταλοί τα ΗΛΥΣΙΑ.
1947: Οι κιν/φοι της Θεσσαλονίκης, χειμερινοί και θερινοί, αυξάνονται και πληθύνονται. Μόνο η Πλατεία Αριστοτέλους έχει έξι θερινούς: ΡΕΞ, ΗΛΥΣΙΑ, ΕΛΛΗΝΙΣ, ΑΙΓΑΙΟ (το σημερινό ΟΛΥΜΠΙΟΝ), ΡΙΟ και ΖΕΦΥΡΟ, και λίγο πιο κάτω στην παραλία ΑΣΤΟΡΙΑ (τ. ΑΜΙΡΑΛ) για να φθάσουν το 1965 τους 102!.
1949: Ανοίγει Σχολή Κινηματογράφου στη Θεσσαλονίκη στην οδό Τσιμισκή και εργάζεται μέχρι το 1952.
1959: Ο Ν. Μπιλιλής ιδρύει με τον Κώστα Μαυροειδή – της εταιρίας ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ ΚΑΡΜΑ – τα πρώτα και τα μοναδικά μέχρι το 1994 κινηματογραφικά studio της Θεσσαλονίκης «ΑΡΜΟΝΙΑ ΦΙΛΜ» όπου στην μακρόχρονη λειτουργία τους έδωσαν στο χώρο του Ελληνικού Κινηματογράφου δεκάδες ταινιών, μικρού και μεγάλου μήκους.
1960: Η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης (Δ.Ε.Θ.) διοργανώνει την πρώτη ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ στον κιν/φο ΟΛΥΜΠΙΟΝ.
1963- 1964: Ο Ν. Μπιλιλής με άδεια του Υπουργείου Προεδρίας Κυβερνήσεως (Υ.Π.Κ.) εργάζεται ως ανταποκριτής κινηματογραφικών επικαίρων και συνεργάζεται με Εταιρίες του εξωτερικού. Στη συνέχεια, με άδεια του Υπουργείου Βιομηχανίας δημιουργεί μονάδα παραγωγής και εξαγωγής κινηματογραφικών επικαίρων. Διορίζεται μόνιμος ανταποκριτής των Ελληνικών Επικαίρων του Υ.Π.Κ..
1965: Γίνεται ο πρώτος ΣΤΑΘΜΟΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΕΩΣ της χώρας μας στη ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ στην ταράτσα του περιπτέρου 5 της Δ.Ε.Θ. από τους Αθηναίους: Eddo Dal’ Ara, Δημοσιογράφο, Αλέκο Λεμπέση, Τεχνικό Τηλεοράσεως, και τους Θεσσαλονικείς: Νόνο Βοσνιάκο, Διαφημιστή, και Ν.Μπιλιλή με συμμετοχή του εργαστηρίου του για την τεχνική επεξεργασία των φιλμς.
1965: Ανοίγει η Σχολή Θεάτρου – Κινηματογράφου του Χριστόφορου Μάλαμα. Από αυτήν αποφοιτούν επώνυμοι σήμερα σκηνοθέτες: Τάσος Ψαράς, Απόστολος Μιχαλάκης, Ιωακείμ Πιτσαλίδης κ.α. Η Σχολή έκλεισε το 1969.
1970: Η Σχολή Κινηματογράφου του Λυκούργου Σταυράκου κάνει παράρτημα στην Θεσσαλονίκη στην οδό Αγ. Σοφίας 46.
1972: Ο πειραματικός σταθμός τηλεοράσεως κλείνει με προσωπική διαταγή του Γ. Παπαδόπουλου. Το στούντιο «ΑΡΜΟΝΙΑ ΦΙΛΜ» εργάζεται για την Κρατική τηλεόραση και για επίκαιρα του Υ.Π.Κ. Τα ξένα επίκαιρα σταματούν να έρχονται στη χώρα μας.
1976: Ιδρύεται Κλιμάκιο Τηλεοράσεως Β.Ε. στη Θεσσαλονίκη (σήμερα ΕΤ3) με Διευθυντή το Φώτη Μεσθεναίο –αργότερα έρχεται ο Τέρενς Κουίκ- και λειτουργεί με μηχανήματα λήψεως, επεξεργασίας και προσωπικό: οπερατέρ, και ανταποκριτές επαρχιών της «ΑΡΜΟΝΙΑΣ ΦΙΛΜ» μέχρι το 1984.
1978: Γίνεται ο σεισμός και η Σχολή Κινηματογράφου κλείνει λόγω βλάβης της οικοδομής. Από αυτήν έχουν αποφοιτήσει αρκετοί τεχνικοί και σκηνοθέτες που διακρίθηκαν στο χώρο του Ελληνικού Κινηματογράφου και της τηλεόρασης και που αρκετοί σήμερα, ανήκουν στο μόνιμο προσωπικό της ΕΤ3.
1991: Το Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου κλείνει 32 χρόνια και από τον επόμενο χρόνο γίνεται Διεθνές. Στα 32 χρόνια της λειτουργίας του υπήρξε για τη Θεσσαλονίκη ένας χώρος προόδου, ανάδειξης και προβολής πολλών άξιων δημιουργών της 7ης Τέχνης.
1994: Η Νομαρχία Θεσσαλονίκης δωρίζει το κινηματογραφικό αρχείο του Ν. Μπιλιλή στον ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ-ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1997 για την ίδρυση ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ με στόχο να ξεκινήσει η λειτουργία του πριν το τέλος του 1997.
1995: Ιδρύεται από τον Παναγιώτη Κίσκιλα η «ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΤΑΙΝΙΟΘΗΚΗ – ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΒΔΟΜΗΣ ΤΕΧΝΗΣ» που παραχωρεί σε διάφορους φορείς φιλμικό αρχειακό υλικό για προβολές και κινηματογραφικό διαφημιστικό ή αντίκες για εκθέσεις.
2001: Ιδρύεται το Μουσείο Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Εδώ θα ήθελα να αναφέρω ότι το Μουσείο Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης έγινε πραγματικότητα ΜΟΝΟ χάρις την προσφορά του Νίκου Μπιλιλή.
Το αρχειακό υλικό που παραδόθηκε στη Νομαρχία (για την ίδρυση τριών ξεχωριστών φορέων διαχείρισης*) έναντι ευτελούς αξίας είχε εκτιμηθεί από ξένους εκτιμητές στα 2.000.000,00$ δολάρια.
Η δεκαετία του ‘30
Μετά τη συνοπτική αναφορά στην ιστορία κινηματογράφου της πόλης ακολουθούν κάποιες πληροφορίες για την περίοδο της δεκαετίας του 1930.
Στη Θεσσαλονίκη τη δεκαετία αυτή λειτουργούν οι κινηματογράφοι:
ΕΘΝΙΚΟΝ (αργότερα ΚΕΝΤΡΙΚΟΝ), ΠΑΛΛΑΣ, ΔΙΟΝΥΣΙΑ, ΤΙΤΑΝΙΑ, ΗΛΥΣΙΑ, ΑΤΤΙΚΟΝ, ΠΑΝΘΕΟΝ, ΑΧΙΛΛΕΙΟΝ, ΑΙΓΛΗ, ΟΡΦΕΑΣ, ΑΛΚΑΖΑΡ, ΚΥΒΕΛΕΙΑ, ΦΟΙΝΙΚΑΣ, ΑΠΟΛΛΩΝ
ΑΙ ΠΡΟΟΔΟΙ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Σήμερον τελούνται τα εγκαίνια του νέου Κινηματογράφου "Τα Διονύσια". Τα "Διονύσια" κρίνονται ως το τελειότερον οικοδόμημα του είδους εν Ανατολή και από απόψεως αρχιτεκτονικής και από απόψεως διακοσμήσεως. Περιλαμβάνει μετά των θεωρείων 1000 καθίσματα.
Η προσέλευση του κόσμου σ’ αυτούς ήταν πάρα πολύ μεγάλη. Ουρές ολόκληρες περίμεναν έξω από τα ταμεία για να πάρουν το εισιτήριο που πολλές φορές ίσχυε για την επόμενη προβολή. Έπρεπε να βγει ο κόσμος –που συνήθως δεν έβγαινε- για να αδειάσουν θέσεις. Το εισιτήριο ήταν για τους συνοικιακούς κιν/φους στις πρωινές παραστάσεις 5 δραχμές και στις απογευματινές και βραδινές 7 ή 9 δραχμές, ανάλογα με το έργο. Οι κεντρικοί κιν/φοι είχαν 11 και 13 δραχμές (για τον Εξώστη και την Πλατεία αντίστοιχα).
Η ποιότητα των ταινιών εκείνης της εποχής ήταν πάρα πολύ καλή. Μερικοί αξέχαστοι τίτλοι είναι:
ΜΑΡΙΑ ΣΤΙΟΥΑΡΤ (Κάθριν Χέμπορν)
ΜΑΡΚΟ ΠΟΛΟ (Γκάρυ Κούπερ)
Η ΕΠΕΛΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΑΦΡΑΣ ΤΑΞΙΑΡΧΙΑΣ (Έρολ Φλυν)
Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΤΩΝ ΜΟΪΚΑΝΩΝ (Ράντολφ Σκοτ)
ΒΛΕΠΕ, ΑΚΟΥ, ΣΙΩΠΑ (Φερναντέλ)
ΡΑΣΠΟΥΤΙΝ (Χάρρυ Μπωρ)
ΜΟΝΤΕΡΝΟΙ ΚΑΙΡΟΙ (Τσάπλιν)
Ο ΒΑΡΚΑΡΗΣ ΤΟΥ ΒΟΛΓΑ (Σαρλ Βανέλ)
ΈΓΚΛΗΜΑ ΚΑΙ ΤΙΜΩΡΙΑ (Χάρρυ Μπωρ)
Ο ΤΑΦΟΣ ΤΟΥ ΙΝΔΟΥ (Λα Γιάννα)
Η ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ (Ντόροθυ Λαμούρ)
ΕΥΘΥΜΟΙ ΤΥΡΟΛΕΖΟΙ (Χονδρός-Λιγνός)
ΑΕΡΟΜΑΧΙΑ ΔΥΤΙΚΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ (Έρολ Φλιν)
ΓΚΑΓΚΑ ΝΤΙΝ (Κάρυ Γκράντ)
Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΙΣΙΩΝ (Τσαρλς Λώτον)
ΤΑΞΙΔΙ ΧΩΡΙΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ (Σπένσερ Τρέισι)
ΧΟΥΑΡΕΖ (Πώλ Μιούνι)
ΑΔΕΣΠΟΤΑ ΝΙΑΤΑ (Μίκυ Ρούνεϊ)
ΤΑΡΑΣ ΜΠΟΥΛΜΠΑ (Χάρρυ Μπωρ)
ΑΣΜΑ ΑΣΜΑΤΩΝ
ΞΑΝΘΗ ΑΦΡΟΔΙΤΗ (Μάρλεν Ντήτριχ).
Και δυο λόγια για τα ελληνικά έργα: Στα ελληνικά στούντιο ακόμη δεν υπήρχε η δυνατότητα της καλής εγγραφής ήχου ούτε και του συγχρονισμού ήχου-εικόνας και έτσι τα μόνα καλά ελληνικά έργα που προβάλλονταν ήταν εκείνα που γυρίζονταν στην Αίγυπτο (Κάιρο).
Το 1938 ήρθαν οι ταινίες:
ΠΡΟΣΦΥΓΟΠΟΥΛΑ (Σοφία Βέμπο)
ΟΤΑΝ Ο ΣΥΖΥΓΟΣ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ (Μάνος Φιλιππίδης)
ΑΡΑΒΩΝ ΜΕΤ’ ΕΜΠΟΔΙΩΝ (Παρασ. Οικονόμου)
και το 1939 Η ΑΓΝΟΥΛΑ (Κώστας Μουσούρης).
Στη Θεσσαλονίκη όμως που ο κινηματογραφικός πυρετός έχει καταλάβει τους πάντες οι δαιμόνιοι επιχειρηματίες στήνουν κινηματογράφους στα πιο απίθανα μέρη. Το Γενή Χαμάμ μετατρέπεται το 1925 στον κινηματογράφο ΑΙΓΛΗ, μια μεγάλη αποθήκη στο ΜΟΝΤΕΡΝ και το τζαμί Χαμζά Μπέη στο ΑΛΚΑΖΑΡ! Αυτό όμως που πρέπει να αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία είναι το σινέ "GERUSALEME".
Ένα πρωτότυπο θερινό σινεμά ήταν το GERUSALEME. Ένα μεγάλο ιστιοφόρο που, χωρίς τα κατάρτια του, ήταν αραγμένο κοντά στο μουράγιο, απέναντι από το σημερινό καφενείο ΑΙΓΑΙΟΝ. Το μετέτρεψε σε θερινό κινηματογράφο ένας τετραπέρατος εβραίος επιχειρηματίας. Μια φαρδιά σανίδα με κάγκελα εκατέρωθεν, οδηγούσε από το μουράγιο στο κατάστρωμα, όπου είχαν τοποθετηθεί τα καθίσματα και η οθόνη, ένα μεγάλο λευκό καραβόπανο, που κυμάτιζε σαν σημαία στο βραδινό αεράκι, με αποτέλεσμα οι εικόνες να μην είναι και τόσο καθαρές. Οι ταινίες που έπαιζε το πλωτό αυτό σινεμά ήταν δευτέρας προβολής, αυτό όμως δεν ενδιέφερε και τόσο τον κόσμο, που πήγαινε εκεί για ν' απολαύσει τον δροσερό μπάτη πίνοντας την γκαζόζα, το σινάλκο ή τη γρανίτα του.
Μόνιμη πελατεία του σινέ GERUSALEME ήταν οι εβραϊκές οικογένειες που έμεναν στον Δεύτερο μώλο, τη σημερινή οδό Προξένου Κορομηλά, και στην οδό Μητροπόλεως. Τα καλοκαιρινά βράδια έφευγαν από τα σπίτια τους, σωστά καμίνια, και πήγαιναν στη θάλασσα για να δροσιστούν. E per divertimento, "και για διασκέδαση", έλεγαν μερικοί στα ιταλικά." Είναι τον Ιούλιο του 1925 που ο ανταποκριτής του Κινηματογραφικού Αστέρος στη Θεσσαλονίκη επισημαίνει την παρουσία στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης ενός πλωτού κινηματογράφου με το όνομα «Κουρσάλ». Στις 2 Αυγούστου, κι αφού πήρε γεύση από μια προβολή πάνω στο πλοίο, τηλεγραφεί: «Κουρσάλ. Κάθε βράδυ, συγκεντρώνει αρκετόν πλήθος κόσμου, που ζητεί να βρει λίγη δροσιά στον πρωτότυπο αυτόν πλωτό κινηματογράφο. Και είναι αλήθεια απόλαυσης να περνά κανείς την ώρα του στο πρωτότυπο αυτό κέντρον, προ παντός ότι λικνίζεται από ελαφρά κύματα». Το μόνο παράπονό του είναι ότι προβάλλει παλιές ταινίες. Αλλά έρχεται το φθινόπωρο και μαζί το τέλος του «Κουρσάλ» κι η απομυθοποίησή του: «Το Κουρσάλ, ο περίφημος πλωτός Κινηματογράφος έλαβε πάλιν τη μορφή παληομαούνας και κατέλαβε την προτέραν του θέση μεταξύ των ρημαγμένων καραβιών».
(Από το βιβλίο του Νίκου Θεοδοσίου "Στα Παλιά τα Σινεμά)
Η μεταπολεμική περίοδος
Την περίοδο αυτή οι κινηματογράφοι της πόλης μας τη δεκαετία 1950 και 1960 είχαν τέτοια άνοδο που σήμερα φαίνεται απίστευτη. Η άνοδος αυτή παρουσιάσθηκε χάρη στην καλή ελληνική παραγωγή.
Μερικοί τίτλοι έργων που τα εισιτήριά τους μόνο της πρώτης προβολής στην πόλη μας είχαν ξεπεράσει τις 50.000 είναι:
‘Ο Μεθύστακας’
‘Η Κάλπικη Λύρα’
‘Το Ξύλο Βγήκε Απ’ Τον Παράδεισο’
‘Η Αλίκη Στο Ναυτικό’
‘Ποτέ Την Κυριακή’
‘Κάτι Να Καίει’
Χτυποκάρδια Στο Θρανίο
Τα Κόκκινα Φανάρια
Κορίτσια Για Φίλημα
Ραντεβού ‘Στον Αέρα’
‘Το Χώμα Βάφτηκε Κόκκινο’
‘Τζένη – Τζένη’
‘Μια Τρελή – Τρελή Οικογένεια’
‘Ένας Τρελός, Τρελός, Τρελός, Βέγγος’
‘Υπάρχει Και Φιλότιμο’
‘Η Χαρτοπαίχτρα’
‘Η Σοφερίνα’
‘Τι Έκανες Στον Πόλεμο Θανάση’
και πάρα πολλά άλλα.
Κοντά όμως στα πιο πάνω, ο Ελληνικός Κινηματογράφος έδωσε και κάποια –αρκετά- τερατουργήματα που αργότερα του δώσανε τη χαριστική βολή και έγιναν το φόβητρο του Έλληνα θεατή για να τον διώξουν οριστικά από τις κινηματογραφικές αίθουσες.
Στην Οδύσσεια της Κινηματογραφικής Τέχνης
Από το 2001 και μετέπειτα ο Ελληνικός Κινηματογράφος ύστερα από την κρίση που πέρασε, αργά αλλά μάλλον σταθερά, βρίσκεται σε καλύτερο δρόμο. Οι αίθουσες είναι αρκετές, ενώ οι καινούριοι multiplex κινηματογράφοι έχουν γίνει ένα είδος «σούπερ μάρκετ» θεάματος τέτοιο, ώστε οι παραδοσιακές αίθουσες να βρίσκονται σε μειονεκτική θέση. Τα έργα που προβάλλονται, τα περισσότερα αμερικανικής παραγωγής, έχουν επιτύχει να αλλάξουν τις προτιμήσεις του κόσμου και να του προσφέρουν ΜΟΝΟΝ απολαυστικό θέαμα ασύγκριτα υψηλής τεχνικής χωρίς σχεδόν καθόλου προβληματισμούς και μηνύματα, σε σημείο που να μην «παίρνει» τίποτε μαζί του φεύγοντας ο θεατής. Από κίνηση σε εισιτήρια, υπάρχει αύξηση, παράλληλα, όμως, παρατηρείται ότι οι παραδοσιακοί θεατές αποφεύγουν τις αίθουσες με τη «υπερφορτωμένη ηχορυπαντική τεχνολογία». Βέβαια, τις αίθουσες multiplex που λειτουργούν μέσα σε εμπορικά κέντρα, στα πρότυπα του εμπορικού αμερικανικού κινηματογράφου, τις γεμίζουν οι «άγριες φυλές» των κλαμπ, οι οποίες καταναλώνουν κινηματογράφο σε συσκευασία «χάμπουργκερ».
Η Τηλεόραση
Με την κατάργηση του μονοπωλίου της Κρατικής Τηλεόρασης, απέκτησε και η Θεσσαλονίκη αρκετούς ιδιωτικούς τηλεοπτικούς σταθμούς. Καθένας από αυτούς έχει δικό του τρόπο να προσφέρει τα προγράμματά του. Άλλος με εκπομπές που μάχονται για την λύση των προβλημάτων της πόλης μας ή της χώρας μας, άλλος που φροντίζει για την καλή ψυχαγωγία, ενημέρωση και μόρφωση και άλλος που διαθέτει μάγισσες, τηλεαγορές, τηλεγνωριμίες, «Βιντεογλείφτ» που τα 7 στα 10 είναι για Φεστιβάλ Ιχθυακού Ντάμπα – Ντούμπα και κάποιοι άλλοι με μια μερίδα τουρλού από όλα. Όμως την τελευταία λέξη την έχει το πνευματικό επίπεδο του τηλεθεατή που ανάλογα με αυτό κάνει και τη χρήση του μαγικού εργαλείου της επιλογής. Τίποτε άλλο.
Επίλογος
Επανερχόμενοι στον κινηματογράφο, πρέπει να υπογραμμίσουμε την επίπονη προσπάθεια που καταβλήθηκε από τη ΛΕΣΧΗ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΤΟΥ Ε.Κ.Θ. που πρόβαλλε ΕΝΤΕΛΩΣ ΔΩΡΕΑΝ στους συμπολίτες μας σπάνια αριστουργήματα του Ελληνικού και Ξένου Κινηματογράφου.
Τέλος, παρήγορο σημάδι για την κινηματογραφική πορεία της πόλης μας είναι οι Δημοτικοί Κινηματογράφοι (θερινοί στην πλειονότητά τους), που συντελούν στη διατήρηση ενός ψυχαγωγικού «θεσμού», που χαρίζει στους θεατές του επιλεγμένο αξιόλογο θέαμα.
Μακεδονική Ταινιοθήκη – Μουσείο 7ης Τέχνης
Μερικές πληροφορίες για τον φορέα που έχει σκοπό να προσφέρει στους φίλους του κινηματογράφου τον πλούτο του για κάθε περίπτωση: είναι στη διάθεση κάθε ενδιαφερομένου για οποιαδήποτε χρήση, προβολές ή εκθέσεις, τα πιο κάτω: Φιλμικό Υλικό των 16 και 35 μ.μ., Κλασικό Αρχείο (παραγωγής 1895 μέχρι 1990 -ελληνικό και ξένο), Κινηματογραφικά Επίκαιρα (ομοίως ελληνικά και ξένα – από το 1911 μέχρι το 1993), Τρέιλερς από 400 έργα παγκόσμιας παραγωγής (1945-1999), Διάφορα Ντοκιμαντέρ, Ταινίες Μικρού Μήκους, Δίπρακτα, Ταινίες Κινουμένων Σχεδίων (35 τεμάχια – ελληνικά και ξένα, παραγωγής 1920-1970), Κινηματογραφικές Φωτογραφίες, Αφίσες, Γιγαντοαφίσες κλπ (περί τα 40.000 τεμάχια, παγκόσμιας παραγωγής 1925-1999) και διάφορες μηχανικές αντίκες.
Διεύθυνση: ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΤΑΙΝΙΟΘΗΚΗ-ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΒΔΟΜΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, Ισαύρων 3 (τηλ. 274.325).
Τα ιστορικά στοιχεία και το φωτογραφικό υλικό προέρχονται από το αρχείο του Νίκου Σ. Μπιλιλή (και είναι κατά σειρά εμφανίσεως 1.γερμανικη χειροκίνητη μηχανή προβολής 35 m.m Εrneman του 1916, 2.γαλλικη μηχανή προβολής σταθερών εικόνων Pathecorico του 1890, 3. γερμανική μηχανή λήψεως Jeiss Ikon 35m.m του 1920, 4. κινηματογράφος Διονύσια, 5. κινηματογράφος Παλλάς, 6. κινηματογράφος Πάνθεον και τέλος ο κινηματογραφιστής Νίκος Μπιλιλης
Παλαιοί Κινηματογράφοι της Θεσσαλονίκης
Κινηματογράφος "Pathe". Το κινηματοθέατρο "Πατέ" λειτουργούσε στη συμβολή της σημερινής οδού Αριστοτέλους με την παραλιακή λεωφόρο. Ήταν υπερπολυτελές θέατρο, που δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από τα θέατρα της Ευρώπης, τόσο στη πρόσοψη όσο και το εσωτερικό του. Η αίθουσα διέθετε βελούδινες πολυθρόνες, σειρά θεωρείων, καθώς και γαλαρία, για χαμηλό εισιτήριο. Το "Πατέ" στην πυρκαγιά του 1917 καταστράφηκε μετονομάστηκε σε "Ράδιο Σίτυ"και μεταφέρθηκε στο Φάληρο .
Κινηματογράφος "Splentit". Δίπλα στο ομώνυμο ξενοδοχείο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ για την ιστορία του Κινηματογράφου στη Θεσσαλονίκη
Βιβλία (όλα τα βιβλία βρίσκονται στις βιβλιοθήκες της Θεσσαλονίκης)
Οι κινηματογράφοι της Παλιάς Θεσσαλονίκης, του Κώστα Τομανά, Θεσσαλονίκη 1993.
Αναφορά στους κινηματογράφους της πόλης και τις ταινίες που έπαιζαν την περίοδο 1897-1944.
Φιλμογραφία της Θεσσαλονίκης, του Μάκη Σερέφα, εκδόσεις Εντευκτηρίου 1992.
Οι ταινίες, ελληνικές και ξένες, που γυρίστηκαν στη Θεσσαλονίκη.
Κινηματογραφημένη Θεσσαλονίκη, επιμέλεια Περικλή Δεληολάνη, έκδοση της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας 1997.
Περιλαμβάνει κείμενα των Περικλή Δεληολάνη, Μάκη Σερέφα, Βασίλη Κεχαγιά, Γιώργου Τούλα και πλήρη φιλμογραφία μικρού και μεγάλου μήκους ταινιών.
«ΦΟΙΝΙΞ ΑΓΗΡΩΣ»- Η Θεσσαλονίκη του 1925-35, του Αιμίλιου Δημητριάδη, Παρατηρητής 1994.
Δεκατέσσερις σελίδες για τον κινηματογράφο της περιόδου 1927-1935. Εκτεταμένη αναφορά στην ταινία για τον «Καπετάν Γιαγκούλα» που γύρισε το 1928 ο Κομινάκης.
Παλιά Θεσσαλονίκη και ιστορική διαδρομή της ΔΕΘ, της Νίνα Κοκαλίδου-Ναχμία, Παρατηρητής 1996.
Σε ξεχωριστό κεφάλαιο αναφορά στον κινηματογράφο της πόλης την εποχή του βωβού αλλά και στον ερχομό του ομιλούντος.
Σινεμά ο Παράδεισος - Οι κινηματογράφοι της Θεσσαλονίκης που άφησαν εποχή, του Γιώργου Αναστασιάδη, Ιανός 2000.
Μια διαδρομή στους χειμερινούς και θερινούς κινηματογράφους της Θεσσαλονίκης μέσα από βιώματα, λογοτεχνικά αποσπάσματα, φωτογραφίες και διαφημίσεις.
Το Σινε Πανόραμα, της Ελένη Γερασιμίδου, Περίπλους.
Αφηγήσεις των παιδικών χρόνων της γνωστής ηθοποιού από τον τότε προσφυγικό οικισμό Πανόραμα Θεσσαλονίκης. Περιλαμβάνει μικρή αναφορά στον κινηματογράφο Πανόραμα που δεν υπάρχει πια.
Στα Παλιά τα Σινεμά – Το χρονικό των κινηματογράφων στην Ελλάδα, του Νίκου Θεοδοσίου, εκδ. ΦΙΝΑΤΕΚ 2000.
Το χρονικό καλύπτει γεωγραφικά όλη την Ελλάδα αλλά περιλαμβάνει πολλές αναφορές στους κινηματογράφους της Θεσσαλονίκης.
Τα λαϊκά σινεμά, διήγημα του Γιώργου Ιωάννου στο βιβλίο «Για ένα φιλότιμο», Κέδρος 1980. Στο βιβλίο «Το δικό μας αίμα» περιλαμβάνεται η προσωπική μαρτυρία του συγγραφέα για τον κινηματογράφο «Αχίλλειον».
Αφιερώματα - Άρθρα
Ένθετο στην εφημερίδα Θεσσαλονίκη, Νοέμβριος 1994, με τίτλο «Σινεμά στο Μεσοπόλεμο».
Περιλαμβάνει κείμενα των Γιώργου Αναστασιάδη, Γιώργου Σκαμπαρδώνη, Αλέξη Δερμεντζόγλου, μια συνέντευξη με τον Σαμ Προφέτα κ.α.
Επιλογές, κυριακάτικο ένθετο περιοδικό της εφημερίδας Μακεδονία, Απρίλιος 1998.
Περιλαμβάνει το άρθρο «Ε, κύριος, φύγε από τη μέση! Γυρίζουμε ταινία!» του Μάκη Σερέφα. Αναφορά στις ταινίες που γυρίστηκαν στη Θεσσαλονίκη και στις αντιδράσεις των Θεσσαλονικιών.
Επτά Ημέρες της Καθημερινής, 6 Νοεμβρίου 1994.
Αφιέρωμα στο Φεστιβάλ με τίτλο «35 χρόνια Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης». Επιμέλεια Μαρίας Κατσουνάκη.
Περιλαμβάνει κείμενα των Γ. Μπακογιαννόπουλου, Ν. Μπακόλα, Β. Ραφαηλίδη, Ιάκωβου Καμπανέλλη κλπ.
Τάμαριξ, «Τα σινεμά της συνοικίας», τεύχος 8, Νοέμβριος 1997, έκδοση της καλλιτεχνικής διεύθυνσης του οργανισμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας «Θεσσαλονίκη 1997»
Περιλαμβάνει κείμενα των Γιώργου Σκαμπαρδώνη (Το β΄ προβολής μεσουρανεί), Βούλας Παλαιολόγου (Οι σινεμάδες-οδοιπορικό στους συνοικιακούς κινηματογράφους που δεν υπάρχουν πια), Γιώργου Τούλα (Ένα σινεμά κάποτε), Σπύρου Λαζαρίδη (Εις μνήμην) κ.α.
* Οι τρεις φορείς για τους οποίους δόθηκε το υλικό στην Νομαρχία είναι η ίδρυση Α.- Έκθεση Κινηματογραφικών αντικειμένων ως πυρήνας Μουσείου Κινηματογράφου Β.- Εθνικό Κινηματογραφικό αρχείο (από το υλικό το) και Γ.- Φορέας Παραγωγής και Εξαγωγής κινηματογραφικών επικαίρων με το σύγχρονο μηχανικό εξοπλισμό (ο οποίος παραδόθηκε σε πολύ καλή κατάσταση λειτουργίας) για να τεθεί στη διάθεση νέων δημιουργών για νέες παραγωγές.